Zaparcia

Dane epidemiologiczne wskazują, że z powodu zaparcia stolca cierpi od 10 do 20 procent populacji, choć częściej objaw ten występuje  u osób w wieku podeszłym. O zaparciu możemy mówić wtedy, gdy wypróżnienie następuje rzadziej niż trzy razy w tygodniu.
Zaparcie stolca pojawia się wtedy, gdy wydłużony jest czas wędrówki pokarmu przez przewód pokarmowy i stolec jest oddawany rzadziej niż raz na 3 dni lub jest on twardy, co związane jest z nadmiernym jego wysuszeniem (odwodnieniem) lub uczuciem niepełnego wypróżnienia. Częstość występowania zaparć rośnie z wiekiem. Po 65 rż. znacznie wzrasta. Zaparcia występują częściej u kobiet niż u mężczyzn

Zaparcia u osób starszych mogą być spowodowane różnymi czynnikami. Wiążą się przede wszystkim z mniejszą aktywnością fizyczną pacjenta, ale nie jest to jedyna przyczyna. U ludzi starszych zmniejsza się elastyczność ściany odbytnicy, następuje zwiotczenie tkanek i opuszczenie narządów miednicy, co również utrudnia wypróżnienie. Na przyczyny zaparć składają się także złe nawyki żywieniowe, tj. przyjmowanie pokarmów z niedostateczną zawartością błonnika oraz zbyt mała podaż płynów. Zaparciom w wieku podeszłym mogą sprzyjać różne choroby np. choroby neurologiczne (choroba Parkinsona, otępienie starcze, choroba Alzheimera) oraz choroby endokrynologiczne (niedoczynność tarczycy, nadczynność przytarczyc). Ludzie starzy często przyjmują leki, które wpływają hamująco na perystaltykę jelit, takie jak:. leki przeciwdepresyjne, przeciwuczuleniowe, narkotyczne leki przeciwbólowe (morfina, kodeina), niektóre leki przeciw nadciśnieniu, moczopędne. U ludzi starszych często tworzą się w jelicie grubym tzw. kamienie kałowe, tj zbite, bardzo twarde kawałki stolca. Kamienie kałowe występują w sytuacji, gdy spożycie płynów jest małe, a stopień uwodnienia stolca niedostateczny. Jeżeli dołączy się do tego leniwa perystaltyka jelit, to suche masy kałowe mogą zatkać jelito i w krańcowych przypadkach doprowadzić nawet do niedrożności jelita grubego. Przed podjęciem leczenia zaparć dietą i lekami, zawsze należy wykluczyć przeszkodę w jelicie, którą może być guz nowotworowy. Jeżeli zaparcia wystąpiły nagle, należy poszukiwać przyczyny organicznej. W tych stanach często zaparcia występują naprzemiennie z biegunkami. Jest to wtedy objaw tzw. biegunki paradoksalnej. Biegunka paradoksalna może świadczyć o nowotworze jelita grubego.

Leczenie zaparć u osób starszych opiera się na zmodyfikowaniu diety poprzez zalecenie spożywania pokarmów bogatych w błonnik oraz zwiększenie ilości płynów (szczególnie wody) w diecie. Starsi ludzie przeważnie wypijają zbyt małą ilość płynów. Zalecenie wypijania 1,5-2 litrów dziennie przegotowanej wody często prowadzi do ustąpienia zaparć. Gdy zmiana nawyków żywieniowych nie przynosi oczekiwanych rezultatów, konieczne staje się stosowanie leków przeczyszczających. Leki przeciwzaparciowe dzielimy na: zwiększające masę stolca (głównie na zasadzie absorpcji wody) np. preparaty z otrębów, psyllium, zmiękczające stolec np. olej parafinowy oraz osmotyczne np. poliglikol, lactulosa. Po zażyciu tych leków wzrasta ciśnienie osmotyczne w jelicie, woda przedostaje się do jelita, zwiększa się objętość stolca i rozluźnia jego konsystencja Najczęściej przyczyną zaparcia jest niewłaściwy tryb życia i niewłaściwe nawyki żywieniowe. 

Zasady leczenia zaparcia

Spożywanie różnorodnych posiłków bogatych w błonnik

Do prawidłowej motoryki jelit potrzebny jest błonnik zawarty w surowych warzywach i owocach oraz ziarnach zbóż. Skład diety powinien zawierać grube kasze, ryż, ciemne razowe pieczywo, surowe warzywa i owoce. Korzystne jest spożywanie posiłków o stałych porach dnia, co pozwala na nowo wytworzyć odruchy warunkujące regularne wypróżnienia. W codziennym jadłospisie można również uwzględnić kilka łyżek otrąb pszennych, płatków owsianych, dobre efekty daje także spożycie suszonych śliwek i moreli.

1. Przyjmowanie dużych ilości płynów (z wyjątkiem alkoholu). Korzystnie na wypróżnienia wpływa picie odpowiedniej ilości płynów, tj. około dwóch litrów dziennie wody mineralnej i soków owocowych, niesłodzonych. Dlatego do każdego posiłku warto wypijać wodę mineralną, a herbatę i kawę przyjmuje się niezależnie od tej ilości płynu. Warto do wody dodać miód pszczeli.
2. Wykonywanie ćwiczeń i zwiększenie aktywności fizycznej. Codziennie przeznaczenie przynajmniej kilkunastu minut na gimnastykę lub spacer pozwala na zwiększenie perystaltyki przewodu pokarmowego, ponieważ dzięki ruchowi ciała pobudzana jest motoryka jelit.
3. Odpowiednia ilość czasu na załatwianie potrzeb fizjologicznych. Nie należy hamować odruchu defekacji (uczucia parcia na stolec), kiedy odruch taki wystąpi. Lekceważenie tego  sygnału prowadzi najczęściej do rozwoju zaparcia nawykowego. U osób starszych wskazane regularne, o tej samej porze, nawet przy braku potrzeby oddania stolca „posiedzenie” na sedesie w celu wyrobienia właściwego odruchu defekacji i regulacji casu wypróżnienia.
4. Unikanie palenia papierosów, spożywania alkoholu i kofeiny

Leczenie farmakologiczne

Jeśli właściwa dieta, regularny ruch fizyczny, zmniejszenie stresu i odpowiedni wypoczynek nie dają oczekiwanego rezultatu, pacjenci sięgają niejednokrotnie po preparaty przeczyszczające dostępne w aptekach bez recepty. Skutecznym i bezpiecznym lekiem przeczyszczającym jest syntetyczny cukier – laktuloza. W jelicie grubym   jest rozkładana przez bakterie jelitowe do niskocząsteczkowych kwasów organicznych, takich, jak kwas mlekowy i kwas octowy. Prowadzi to do zakwaszenia treści jelita, co pobudza jego perystaltykę (kurczenie się) oraz zmian ciśnienia osmotycznego (ściągnięcia wody do światła jelita), co normalizuje konsystencję stolca. Lek szczególnie polecany w przewlekłych zaparciach.

Przestrzeganie określonych norm przy tworzeniu jadłospisu chorego na zaparcia odgrywa ogromną rolę w ich leczeniu . Każdy człowiek, cierpiący na zaparcia powinien wiedzieć, jakie substancje zawarte w pożywieniu sprzyjają opróżnianiu jelit, a jakie powstrzymują jego opróżnianie.  

Opróżnianiu jelit sprzyjają: czarny chleb, surowe warzywa i owoce, owoce suszone, chleb zawierający znaczne ilości otrębów; kasze: gryczana, jęczmienna, owsiana; mięso z dużą ilością tkanki łącznej; marynaty, śledzie, wędliny, napoje bezalkoholowe (wody mineralne, soki), piwo, potrawy słodkie, kwaśne; produkty z kwaśnego mleka: zsiadłe mleko, kefir, jogurty, winogrona jasne.

Jeśli nie ma specjalnych przeciwwskazań (choroby serca, obrzęki) chory cierpiący na zaparcia powinien wypijać od 1,5 do 2 l płynów na dobę. Przyjmowanie dostatecznej ilości płynów zapobiega tworzeniu się bardzo suchego i zbitego stolca, co ułatwia wypróżnienie. Ważne jest ustalenie prawidłowego trybu odżywiania. Pożywienie należy przyjmować nie rzadziej niż 5 razy na dzień. Dobre wyniki w leczeniu zaparć daje stosowanie otręb. Otręby nie poddają się działaniu soków trawiennych, nie stanowią dużego źródła energii, znacznie pobudzają motorykę jelit. Chorym na zaparcia zalecane są wody mineralne. Pomocny wpływ aktywnego trybu życia  Dużą rolę w profilaktyce i leczeniu zaparć odgrywa prowadzenie aktywnego trybu życia.