Szczelina odbytu

Szczelina odbytu to płytkie, linijne pęknięcie błony śluzowej kanału odbytu bądź owrzodzenie błony śluzowej wyścielającej końcowy jego odcinek (poniżej linii grzebieniastej), powstałe między innymi np. w wyniku uszkodzenia mechanicznego lub pęknięcia końcowego odcinka kanału odbytu (efekt wysiłku fizycznego, uporczywych zaparć, w procesie wydalania zbyt twardego, zbitego stolca, może też być wynikiem zakażenia gruczołów odbytowych). Etiopatogeneza tej choroby do końca nie jest znana. Dodatkowo przypuszcza się, że szczelina powstaje na skutek upośledzonego przepływu krwi w okolicy kanału odbytu i zwiększonego napięcia zwieracza wewnętrznego. Nadmierny skurcz lub brak relaksacji mięśnia zwieracza wewnętrznego, zaburzenia odruchu hamowania odbytniczo-odbytowego mogą prowadzić do niedokrwienia błony śluzowej i powstania owrzodzenia. Schorzenie może pojawić się w każdym wieku bez względu na płeć (np. u kobiet po przebytych licznych ciążach), a towarzyszyć mu może m.in. silny uporczywy ból związany z defekacją, pieczenie, świąd, a niekiedy także krwawienie (ślady krwi na stolcu, papierze toaletowym, bieliźnie, a w przypadku małych dzieci – na pieluszkach). Charakterystyczne objawy mogą być mylone z innymi schorzeniami odbytu i jego okolic np. chorobą hemoroidalną czy przetoką odbytniczą i powinny skłaniać pacjenta do wizyty w poradni proktologicznej.

Szczeliny odbytu dzielimy na ostre, będące świeżym uszkodzeniem anodermy oraz przewlekłe, trwające dłużej niż 6 tygodni. Najczęściej szczelina odbytu występuje w linii środkowej tylnej kanału odbytu – 75% chorych, w linii środkowej przedniej kanału odbytu – 15% chorych, w linii środkowej tylnej i przedniej – 8 % chorych, w bocznych kwadrantach kanału odbytu – 2% chorych (zwykle u chorych z chorobą Leśniowskiego – Crohn’a, gruźlicą, nowotworem, białaczką, HIV). Przewleką szczelinę odbytu charakteryzuje stwardnienie  i zgrubienie jej brzegów oraz obecność tzw. „guzka wartowniczego”, będącego przerośniętym fałdem anodermy.

Podstawą rozpoznania są objawy kliniczne (bardzo silny ból w kanale odbytu związany z oddawaniem stolca, trwający od 30 minut do kilku godzin po oddaniu stolca, obecność żywoczerwonej krwi na stolcu lub papierze toaletowym, świąd odbytu) i badanie proktologiczne. Badanie proktologiczne oraz anoskopia mogą być znacznie utrudnione lub wręcz niemożliwe z powodu bardzo silnego bólu towarzyszącego badaniu. Należy wówczas rozpocząć leczenie objawowe zmierzające do ustąpienia bólu i w drugiej kolejności przeprowadzić badanie proktologiczne.

Leczenie szczeliny odbytu

Leczenie zachowawcze:

• dieta bogatowłóknikowa,
• leki zmiękczające i rozluźniające stolec,
• leki działające miejscowo przeciwzapalne
• leki obniżające napięcie zwieraczy (nitraty, blokery kanału wapniowego, wstrzyknięcia miejscowe toksyny botulinowej). 

Stosowanie leków obniżających napięcie zwieraczy ma na celu poprawę ukrwienia anodermy i przyśpieszenie gojenia szczeliny. Najczęściej stosuje się robioną maść z nitrogliceryny 3- 4 x dziennie doodbytniczo przez 1 – 2 miesiące. U części pacjentów występują mniej lub bardziej nasilone objawy uboczne w postaci bólów głowy, szumu w uszach, spadków ciśnienia. Całkowite wyleczenie uzyskuje się u około 70% chorych leczonych z powodu przewlekłej szczeliny odbytu. U części chorych dochodzi do nawrotu szczeliny po zakończeniu leczenia. Z innych leków stosowanych w celu zmniejszenia napięcia zwieraczy niektórzy stosują blokery kanału wapniowego-Dilitiazem 2 x dziennie po 60 mg doustnie lub 2% maść doodbytniczo przez 8 tygodni, Nifendipinę jako 0,2% żel 2 x dziennie doodbytniczo przez dwa tygodnie. Skuteczność tych preparatów jest jednak dyskusyjna i różnie, raczej sceptycznie oceniana przez proktologów.

Leczenie operacyjne stosowane przy braku efektów leczenia zachowawczego. Najczęściej jest to częściowe boczne przecięcie zwieracza wewnętrznego lub ostatnio coraz częściej preferowane miejscowe wycięcie szczeliny.